U trećoj epizodi serijala „Izgubljeni gradovi Srbije“, arheološka ekspedicija posetila je lokaciju rimske vojne utvrde Lederata, koja se nalazi kraj Velikog Gradišta. Ova utvrda datira još iz kraja prvog veka, a njena upotreba se proteže sve do šestog i sedmog veka. Tokom istorije, na ovom prostoru su postojala tri različita vojna logora, koja su odražavala promene u vojnoj strategiji i potrebama rimskih vlasti.
Najstarije od ovih utvrđenja, izgrađeno oko 100. godine naše ere pod vlašću imperatora Trajana, služilo je kao osnova za planirani pohod na Dakiju. Dimenzije ovog utvrđenja iznosile su otprilike 200 sa 150 metara, što je površinski ekvivalentno šest fudbalskih terena. Ova veličina ukazuje na značaj koji je Lederata imala u rimskim vojnim planovima.
U četvrtom veku, na istom mestu, izgrađeno je drugo utvrđenje, koje je bilo manje od prvog, dimenzija oko 50 sa 50 metara. Treće utvrđenje, iz doba Vizantije, obnovljeno je u vreme cara Justinijana I, oko 535. godine, i imalo je dimenzije 150 sa 115 metara. Ova istorijska složenost ukazuje na to koliko je Lederata bila važna strateška tačka kroz vekove.
Ekspedicija je koristila najsavremeniju tehnologiju, uključujući dron sa radarom, kako bi istražila ovu drevnu lokaciju. Ova tehnologija omogućava uklanjanje vegetacije sa tla i identifikaciju mogućih zidova utvrđenja iz doba Rima, Vizantije i Srednjeg veka, koja su sada uglavnom zakopana. Ovakav pristup omogućava arheolozima da dobiju uvid u strukture koje su decenijama, pa i vekovima, bile skrivene ispod površine.
Milan Popović, vodič ekspedicije, istakao je značaj ovog područja kroz istoriju, posebno zbog svoje blizine Dunavu, koji je bio ključna granica Rimskog Carstva. Pored toga, on je naglasio kako su razna plemena često napadala kako bi prešla na drugu stranu reke, čime je Lederata postala mesto od velikog interesa. „Ovo podneblje je bilo statički važno, i za Rimljane i u ranijim vremenima“, kazao je Popović.
Arheolog Nenad Jončić dodao je da je Lederata bila pogodna lokacija za prelaženje preko Dunava zbog prisustva velikih ada i sporog toka reke. Ova geografska prednost je omogućila lakše kretanje vojnika i resursa, čime je utvrđenje postalo strateški važno za rimsku vojsku.
Hroničari iz vizantijskog doba beleže postojanje zapuštene kule po imenu Literata, koju su raniji stanovnici zvali Lederata. Ova kula je, prema istorijskim izvorima, kasnije obnovljena i pretvorena u veliku tvrđavu od izuzetne snage. Ove informacije ukazuju na to da je Lederata bila ključna tačka u odbrani i kontroli granica tokom vekova.
Kroz ovaj serijal, gledatelji će moći da vide šta je ekspedicija pronašla uz pomoć najsavremenije tehnologije. Snimci iz vazduha koji prikazuju strukture utvrđenja, kao i analize koje su proizašle iz arheoloških istraživanja, pružiće gledaocima jedinstven uvid u bogatu istoriju Srbije i značaj ovog područja tokom različitih istorijskih perioda.
S obzirom na bogatstvo istorije koje Lederata nosi, ovaj projekat ne samo da doprinosi razumevanju rimskih vojnika i strategija, već i jača svest o kulturnom nasleđu Srbije, koje se često zanemaruje. Ovakvi projekti su od suštinskog značaja za očuvanje i istraživanje istorije, a takođe podstiču turizam i interesovanje za arheološka istraživanja u Srbiji.
