Godišnjica operacije Halijard, organizovanog spasavanja američkih i drugih savezničkih vazduhoplovaca oborenih nad Srbijom tokom Drugog svetskog rata, biće obeležena sutra u Pranjanima, nedaleko od Gornjeg Milanovca. Ova svečanost se održava na Galovića polju i predstavlja jedan od značajnijih događaja iz istorije Drugog svetskog rata, kada su se saveznici suočili sa velikim izazovima u okupiranim teritorijama.
Tokom perioda između 1943. i 1944. godine, brojne američke vazduhoplovce oborili su nemački protivvazdušni sistem dok su leteli nad Srbijom. U tom teškom trenutku, pripadnici pokreta otpora, uz veliku podršku lokalnog stanovništva, uspeli su da sklone, zbrinu i leče oborene vojnike. Operacija Halijard bila je ključna misija za spašavanje ovih vazduhoplovaca, a procenjuje se da su snage generala Draže Mihailovića, zvanično Jugoslovenske vojske u otadžbini, spasile više od 500 savezničkih pilota, većinom iz Pranjana.
U julu 1944. godine, Odeljenje za strateške operacije Vojske SAD osmislilo je planove za evakuaciju oborenih vazduhoplovaca, a general Mihailović je postao ključni partner u ovim operacijama. Od oktobra 1943. do oktobra 1944. godine, Petnaesti vazduhoplovni korpus SAD izveo je oko 20.000 borbenih letova, s ciljem uništavanja važnih ciljeva u okupiranim područjima, posebno u Rumuniji, gde su se nalazile ključne rafinerije nafte.
Kao rezultat ovih operacija, Beograd je bio bombardovan više puta, a gubici američkih vazduhoplovaca bili su značajni, sa procenjenim gubicima od oko 50%. U tom kontekstu, saveznici su se oslanjali na pomoć snaga general Mihailovića, koji su prihvatili oborene pilote i omogućili im sigurno sklonište.
Uprkos velikim gubicima, operacija Halijard je uspela da spasi veliki broj vazduhoplovaca. General Nejtan Tvining je formirao posebnu grupu za spasavanje, a pukovnik Džordž Kraiger je predvodio tim koji je koordinirao akcije sa snagama u Srbiji. Tokom noći 2. na 3. avgust 1944. godine, tim Halijard je došao do Mihailovićevog štaba u Pranjanima, gde je oko 250 savezničkih vazduhoplovaca čekalo na evakuaciju.
Kapetan Zvonimir Vučković iz Prvog ravnogorskog korpusa bio je odgovoran za organizaciju prihvata i zbrinjavanje oborenih vojnika. U Pranjanima je takođe uspostavljena improvizovana bolnica, koja je lečila ranjene, dok su se vođene borbe sa nemačkim snagama odvijale u blizini kako bi se obezbedila sigurnost oborenih vojnika.
Na Galovića polju izgrađena je improvizovana pista za evakuaciju, a više od stotinu meštana učestvovalo je u njenoj izgradnji, često radeći noću kako bi izbegli nemačke patrole. Ova pista nije bila jedina; slične su izgrađene i na drugim mestima, kao što su Koceljeva i Boljanići.
Prema izveštajima, tokom operacije Halijard spaseno je 432 vazduhoplovca SAD i 80 vazduhoplovaca iz drugih saveznica. Istoričari se ne slažu u tačnim brojkama, ali je jasno da su snage general Mihailovića odigrale ključnu ulogu u evakuaciji ovih pilota.
Mnogi od onih koji su se uspeli spasiti, uključujući i istaknute ličnosti, iskoristili su priliku da napuste okupiranu zemlju, dok je sam general Mihailović odbio da napusti svoju zemlju. Posle rata, zbog svojih zasluga, posthumno je odlikovan Legijom zasluga od strane američkog predsednika Harija Trumana, ali je to priznanje dugo vremena bilo prikrivano zbog političkih okolnosti.
Operacija Halijard će i dalje ostati u sećanju kao simbol hrabrosti i solidarnosti tokom jednog od najtežih perioda u istoriji. Obećanje da će se ova godišnjica dostojno obeležiti, uz podizanje spomenika i prigodne svečanosti, pokazuje koliko je važno negovati sećanje na prošlost.
