Srednjevekovni rukopis i brojna dokumenta, prepiske srpskih vladara, vlastele i sveštenstva koje čuva Biblioteka Srpske Patrijaršije uskoro će postati dostupni javnosti putem digitalizacije. Dr Zoran Nedeljković, upravnik Biblioteke, opisuje ovo blago kao jedno od najstarijih bibliotečkih fondova srpskog naroda, sa korenima u manastiru Hilandaru. Hilandarska biblioteka, osnovana u 12. veku, postavila je temelje za sve kasnije manastirske i crkvene biblioteke, a samim tim i za državne.
Uspostavom autokefalnosti Srpske pravoslavne crkve 1219. godine, biblioteka se razvijala, a deo knjiga je premešten u različite manastire kao što su Studenica i Žiča. Tokom 14. veka, sa uspostavljanjem Srpske patrijaršije, deo knjiga je premešten u Peć. U tom periodu, biblioteka je bila nerazdvojna od sedišta Srpske pravoslavne crkve.
U novijoj istoriji, tokom 18. i 19. veka, osnova Biblioteke Patrijaršije nalazila se u Mitropolijskoj biblioteci u Beogradu. Nakon smrti mitropolita Mojsija Petrovića 1730. godine, mnoge knjige su ostale u njegovoj zaostavštini, a njegov naslednik Vikentije Jovanović je, zbog pretnje od Turaka, prenio većinu knjiga u Sremske Karlovce. Ova biblioteka, osnovana 1737. godine, postala je Patrijaršijska biblioteka i nastavila se razvijati sve do Drugog svetskog rata.
Nažalost, tokom rata, okupacione vlasti su odnele biblioteku u Zagreb, ali je 1946. godine, zahvaljujući dr Radoslavu Grujiću i tadašnjem zameniku patrijarha Gavrila Dožića, biblioteka vraćena u Beograd, gde se nalazi i danas.
Danas, Biblioteka Srpske Patrijaršije sadrži oko 600.000 knjižnih jedinica, uključujući manje od 500 srednjovekovnih rukopisa i veliki broj starih štampanih knjiga, inkunabula. Dr Nedeljković naglašava njenu izuzetnu vrednost, stavljajući je rame uz rame s Narodnom bibliotekom Srbije i bibliotekom Matice Srpske.
Pored digitalizacije, u toku su i važni naučni projekti vezani za srednjovekovne rukopise. Jedan od najznačajnijih projekata je istraživanje srpskih srednjovekovnih rukopisa u inostranstvu. Ovaj projekat obuhvata devet evropskih zemalja, uključujući Poljsku, Češku, Slovačku, Mađarsku, Austriju, Švajcarsku, Francusku, Italiju i Vatikan. Dr Nedeljković napominje da se u Vatikanskoj biblioteci čuva 12 srednjevekovnih rukopisa koji se vode kao srpski, ali postoji i mnogo drugih rukopisa sa oznakom „Manoscritti Slavi“ koji još uvek nisu klasifikovani.
Biblioteka je otvorenog tipa, ali knjige se ne mogu pozajmljivati. Mogu se pregledati putem elektronskog kataloga i koristiti u čitaonici, dok je pristup rukopisnom fondu moguć uz odobrenje Svetog Arhijerejskog sinoda. Od nedavno, Biblioteka je započela saradnju sa Ruskom državnom bibliotekom u Moskvi, koja takođe čuva drevne srpske rukopise.
Na kraju, dr Nedeljković je istakao da se projekat naučnog opisa ruskih srednjovekovnih rukopisa u biblioteci Srpske patrijaršije završava ovog leta, a planira se i promocija do kraja godine. Takođe, potpisao je ugovore o saradnji sa Bibliotekom Ruske akademije nauka u Petrovgradu i Slavističkim institutom Ruske akademije nauka u Moskvi, čime će se olakšati pristup istraživačima iz različitih ustanova.
Ova inicijativa digitalizacije i istraživanja predstavlja značajan korak ka očuvanju i promociji srpske kulturne baštine, omogućavajući široj javnosti pristup bogatom nasleđu koje je vekovima čuvano u ovoj biblioteci.
